تبصره العوام فی معرفه مقامات الانام

8,500,000 ریال

تبصرة العوام در ۲۶ باب تنظیم شده و نویسنده فهرستی از باب‌های کتاب را در مقدمه ارائه داده است.

باب‌های اول تا سوم
باب نخست به «مقالات فلاسفه و امثال ایشان» اختصاص یافته که بطور کلی بر آراء ابونصر فارابی تکیه کرده و معتقد است که «این قوم را خبط بسیار است».دو باب بعدی به بیان «مقالات مجوس و دین ایشان» و «بعضی مقالات جهودان، ترسایان و صابئین» پرداخته است.

باب‌های چهارم تا هجدهم
باب چهارم تا باب هجدهم، مشتمل بر «ذکر اصل فرق اسلامی و مقالات ایشان» است. وی در بیان فرق اسلامی، بنابر حدیث افتراق، تعداد فرقه‌ها را ۷۳ می‌داند، اما معتقد است که در اصل، همه فرقه‌ها شاخه‌های دو فرقه اهل سنّت و شیعه‌اند که دشمنانِ هر یک آنها را به ترتیب نواصب و روافض خوانده‌انداحتمالاً نام تبصرة العوام فی تفصیل مذاهب المِلّتین که برای این کتاب ذکر شده، به این تقسیم بندی ناظر است.

مقدس اردبیلی می‌نویسد که الفصول التامّة، اثر عربی منسوب به این مؤلف، بر اساس این دو فرقه تقسیم بندی شده است. مؤلف تبصرة العوام پس از طرح مسئله جانشینی پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم و رد نظر اهل سنّت، در فصل‌های بعد به ذکر فرقه‌های خوارج، معتزله، مُشَبّهه و مُجَسِّمه می‌پردازد.

حدیثی که مؤلف به نقل از کتاب قاضی محمد بن اسحاق زوزنی از پیامبر اکرم در باب پیشگویی تمام جزئیات ظهور فرقة کرّامیه و لعن آنها نقل می‌کند، حکایت از مخالفت‌های شدید با ابوعبداللّه کرّام در آن دوره دارد.

مؤلف مذاهب فقهی اهل سنّت را در فصل مُشبّهه طرح می‌کند و آنها را در تقسیم بندی نه چندان مرتبی هفت فرقه برمی‌شمارد. گزارش نسبتاً مفصّل وی از عقاید اشعری، برخلاف گزارش ابوالمعالی در بیان الادیان، احتمالاً نشانه‌ای از اطلاعات وسیع‌تر اوست.

مؤلف در باب دوازدهم به «مقالات اهل تناسخ» و در باب شانزدهم به فرقه‌های صوفیه نظر دارد و آنها را شش فرقه می‌داند (و جالب آنکه حلاج را ساحر می‌خواند). در باب بعد، با طعنه، اقوال بزرگان تصوف را از رسالة قشیریه نقل می‌کند. به نظر وی، صوفیان همه از اهل سنّت‌اند و این دلیل محکمی بر محکومیت آنها است. ظاهراً در این دوره شیعیان، به مراتب، بیشتر از اهل سنّت با صوفیه دشمنی می‌ورزیدند و احتمالاً از میان شیعه هنوز بزرگانی در تصوف برنخاسته بودند.

در باب‌های بعد به قومی که مدعی اهل سنّت و جماعت بوده‌اند تعریض دارد، از جمله به عبدالقاهر بغدادی که در الفرق بین الفرق، فرقة خود را ناجی می‌داند.

باب‌های نوزدهم تا بیست و ششم
در ادامه، مؤلف به مسائل دیگری از جمله فرقه‌های شیعی، ناجی بودن اثناعشریه، احادیثی در‌شان اهل بیت، عقاید اثناعشریه، حکایت فدک و فضایح بنی امیه پرداخته است. وی شیعه را به چهار فرقه تقسیم می‌کند که تا زمان وی باقی بوده‌اند: امامیان، زیدیان، اسماعیلیان، نُصَیریان، و فرقة اخیر را نیز به هفده فرقة کوچک‌تر تقسیم می کند. او می‌نویسد که این قوم را در هر جا با نامی می‌خوانند؛ در اصفهان خرّمیه، در قزوین و ری مزدکی و سنبادی، در ماهین مُحَمِّره، در آذربایجان قولیه و در ماوراءالنهر مُغان.

کتاب تبصره العوام فی معرفه مقامات الانام  اثری از جمال الدین مرتضی بن داعی،محمد بن حسین بن حسن الرازی است که تحقیق و تصحیح آن توسط جعفر واعظی انجام شده است.

دسته: