کتاب تبیین المقامات و تعیین الدرجات

از مهمترین و باسابقه ترین مباحث علم عرفان بحث از مراحل و منازل سلوک است.

عرفا از مراحل سلوک به مقامات،مناز،احوال،درجات،مواقف و ….تعبیر نموده اند.

اولین اصطلاحات عرفانی مربوط به بیان همین احوال و مقامات و دیگر مراحل سلوک است و گو این که چنین بحثی قدمت به

سابقه خود عرفان داشته باشد.این که چه کسی اولین بار این اصطلاحات را به کار برده است خیلی روشن نیست.

ابونصر سراج طوسی سابقه بحث از مقامات را به قبل از امام صادق علیه السلام مستند کرده است.وی امیرالمونین علیه السلام

را آغازگر بحث از مقامات معرفی می کند و می گوید: شخصی از امیر المومنین علیه السلام درباره ایمان پرسید حضرت فرمودند:

ایمان بر چهارستون استوار است :صبر و یقین و عدل و جهاد.و برای هر یک از آنها نیز ده مقام ذکر کردند.

کتاب تبیین المقامات از تالیفات مهم علاءالدوله سمنانی است که در آن گزارشی متفاوت از گزارش عرفای سابق درباره ی مقامات سلوک بر اساس آنچه خود یافته

بیان می کند.

وی در این کتاب مراحل سلوک را صد مقام و هزار درجه دانسته زیرا او سالک طریق را به مبتدی،متوسط،منتهی و قطب تقسیم کرده و اعتقاد دارد هر یک از مبتدی ،متوسط و منتهی در هر مقام سه درجه دارند و قطب در هر مقام بیش از یک درجه ندارند.